Vì sao Chính phủ Việt Nam quyết tâm thúc đẩy sản xuất trong nước?
Trong bối cảnh thế giới biến động nhanh, chuỗi cung ứng toàn cầu liên tục đứt gãy, cạnh tranh kinh tế ngày càng gay gắt, việc Chính phủ Việt Nam quyết tâm thúc đẩy sản xuất trong nước không chỉ là một lựa chọn kinh tế, mà là yêu cầu mang tính chiến lược sống còn đối với sự phát triển bền vững của quốc gia.
Tự chủ sản xuất – nền tảng của tự chủ kinh tế
Thực tiễn những năm gần đây cho thấy, nền kinh tế phụ thuộc quá lớn vào nhập khẩu nguyên liệu, linh kiện và công nghệ sẽ dễ bị tổn thương trước các cú sốc bên ngoài. Đại dịch COVID-19, xung đột địa chính trị, chiến tranh thương mại hay các biện pháp trừng phạt kinh tế đã khiến nhiều quốc gia rơi vào tình trạng thiếu hụt hàng hóa, đình trệ sản xuất.
Đối với Việt Nam, tự chủ sản xuất trong nước đồng nghĩa với việc nâng cao năng lực kiểm soát nền kinh tế, bảo đảm an ninh kinh tế – một trụ cột quan trọng của an ninh quốc gia. Khi làm chủ được sản xuất, Việt Nam sẽ chủ động hơn trong điều hành chính sách, giảm rủi ro phụ thuộc và gia tăng khả năng ứng phó với các biến động toàn cầu.
Từ gia công sang tạo giá trị gia tăng
Trong một thời gian dài, nền kinh tế Việt Nam chủ yếu dựa vào mô hình gia công, lắp ráp với giá trị gia tăng thấp. Mặc dù xuất khẩu tăng trưởng nhanh, nhưng phần lợi nhuận lớn lại nằm ở các khâu thiết kế, công nghệ và thương hiệu – những khâu mà doanh nghiệp trong nước còn hạn chế.
Việc thúc đẩy sản xuất trong nước giúp Việt Nam từng bước chuyển dịch lên các nấc thang cao hơn trong chuỗi giá trị, từ lắp ráp sang sản xuất, từ sản xuất sang làm chủ công nghệ. Đây chính là con đường để nâng cao năng suất lao động, giữ lại giá trị kinh tế trong nước và xây dựng nền công nghiệp có chiều sâu.
Tạo việc làm bền vững, nâng cao chất lượng nguồn nhân lực
Sản xuất trong nước không chỉ tạo thêm việc làm, mà quan trọng hơn là tạo ra việc làm ổn định, có kỹ năng và thu nhập bền vững. Quá trình công nghiệp hóa gắn với đổi mới công nghệ sẽ thúc đẩy đào tạo nghề, nâng cao trình độ lao động và hình thành đội ngũ nhân lực công nghiệp hiện đại.
Khi người lao động có việc làm ổn định, thu nhập được cải thiện, sức mua trong nước tăng lên, qua đó tạo động lực cho tăng trưởng kinh tế nội địa và ổn định xã hội.
Cân bằng thương mại và ổn định kinh tế vĩ mô
Một nền sản xuất trong nước mạnh sẽ giúp giảm nhập khẩu những mặt hàng có thể tự sản xuất, đồng thời tăng xuất khẩu các sản phẩm mang thương hiệu Việt Nam. Điều này góp phần giảm nhập siêu, ổn định cán cân thương mại, tỷ giá và tài chính quốc gia.
Đặc biệt, đối với các mặt hàng thiết yếu và chiến lược như lương thực, thực phẩm, năng lượng, vật tư y tế, việc chủ động sản xuất trong nước có ý nghĩa then chốt trong việc bảo đảm ổn định kinh tế – xã hội.
Nắm bắt cơ hội từ dịch chuyển chuỗi cung ứng toàn cầu
Làn sóng dịch chuyển chuỗi cung ứng khỏi một số trung tâm sản xuất truyền thống đang mở ra cơ hội lớn cho Việt Nam. Tuy nhiên, nếu chỉ thu hút đầu tư để lắp ráp đơn thuần, Việt Nam sẽ khó thoát khỏi “bẫy giá trị thấp”.
Chính vì vậy, Chính phủ xác định rõ: chỉ khi doanh nghiệp trong nước đủ mạnh, đủ năng lực sản xuất và tham gia sâu vào chuỗi cung ứng, Việt Nam mới có thể giữ lại giá trị và tận dụng hiệu quả dòng vốn đầu tư quốc tế.
Hướng tới sản xuất xanh và phát triển bền vững
Thúc đẩy sản xuất trong nước còn gắn liền với mục tiêu phát triển xanh, kinh tế tuần hoàn và cam kết giảm phát thải. Khi sản xuất được đặt trong nước, Nhà nước có điều kiện kiểm soát tốt hơn các tiêu chuẩn môi trường, thúc đẩy áp dụng công nghệ sạch, năng lượng tái tạo và mô hình sản xuất bền vững.
Đây là hướng đi phù hợp với xu thế toàn cầu và giúp hàng hóa Việt Nam đáp ứng các tiêu chuẩn ngày càng khắt khe của thị trường quốc tế.
Chính phủ Việt Nam cần buộc hệ thống ngân hàng và chính sách công tập trung hỗ trợ sản xuất trong nước một cách thực chất
Tuy nhiên, trên thực tế, nhiều chính sách hỗ trợ sản xuất vẫn còn mang tính hình thức, khó tiếp cận, trong khi dòng vốn lớn của hệ thống ngân hàng lại ưu tiên cho bất động sản – lĩnh vực ít tạo ra giá trị gia tăng và tiềm ẩn nhiều rủi ro. Vì vậy, Chính phủ cần có vai trò quyết liệt hơn, không chỉ định hướng tín dụng mà còn triển khai đồng bộ các chính sách hỗ trợ sản xuất đi vào thực chất.
Thứ nhất, miễn và giảm tiền thuê đất trong cụm, khu công nghiệp để giảm chi phí đầu vào cho doanh nghiệp sản xuất
Chi phí thuê đất hiện nay là một trong những gánh nặng lớn nhất đối với doanh nghiệp sản xuất, đặc biệt là doanh nghiệp nhỏ và vừa. Nhiều khu công nghiệp được đầu tư bằng nguồn lực nhà nước hoặc ưu đãi lớn, nhưng giá thuê đất lại ở mức cao, khiến doanh nghiệp khó mở rộng sản xuất. Vì vậy, Chính phủ cần áp dụng chính sách miễn hoặc giảm tiền thuê đất dài hạn cho các doanh nghiệp sản xuất thực sự, nhất là trong các ngành công nghiệp hỗ trợ, chế biến, chế tạo và nông nghiệp công nghệ cao.
Chính sách này không chỉ giúp doanh nghiệp giảm chi phí cố định mà còn khuyến khích dòng vốn đầu tư dịch chuyển từ bất động sản sang sản xuất. Khi chi phí đất đai được kiểm soát, doanh nghiệp có thể dành nguồn lực cho đổi mới công nghệ, đào tạo lao động và nâng cao chất lượng sản phẩm.
Thứ hai, cải cách mạnh mẽ tín dụng: cho vay sản xuất không cần tài sản thế chấp
Một trong những rào cản lớn nhất đối với doanh nghiệp sản xuất hiện nay là yêu cầu tài sản thế chấp khi vay vốn ngân hàng. Nhiều doanh nghiệp có đơn hàng, có thị trường, có phương án kinh doanh khả thi nhưng không có tài sản lớn để thế chấp, nên không tiếp cận được vốn. Trong khi đó, bất động sản lại dễ dàng được chấp nhận làm tài sản bảo đảm, khiến tín dụng tiếp tục chảy vào đầu cơ.
Chính phủ cần buộc các ngân hàng thương mại chuyển từ cho vay dựa trên tài sản sang cho vay dựa trên dòng tiền, đơn hàng và hiệu quả sản xuất. Nhà nước có thể tham gia thông qua các quỹ bảo lãnh tín dụng, bảo hiểm rủi ro hoặc chia sẻ rủi ro với ngân hàng. Đây mới là cách hỗ trợ sản xuất thực chất, giúp doanh nghiệp “sống được” và “lớn lên”, thay vì chỉ hỗ trợ trên giấy tờ.
Chính phủ nên tập trung các chính sách thúc đẩy sản xuất trong nước. Là sư mệnh vô cùng quan trọng
Thứ ba, Chính phủ cần tham gia tích cực vào xúc tiến đầu ra cho sản phẩm sản xuất chủ lực quốc gia
Sản xuất chỉ bền vững khi đầu ra ổn định. Hiện nay, nhiều doanh nghiệp Việt Nam gặp khó không phải vì không sản xuất được, mà vì không bán được hàng, hoặc bị ép giá do phụ thuộc vào trung gian nước ngoài. Do đó, Chính phủ không thể đứng ngoài thị trường, mà cần đóng vai trò chủ động trong việc xúc tiến thương mại cho các sản phẩm sản xuất chủ lực quốc gia.
Điều này bao gồm việc đàm phán mở cửa thị trường, bảo vệ thương hiệu hàng Việt, hỗ trợ doanh nghiệp tham gia chuỗi cung ứng toàn cầu và kết nối trực tiếp với các nhà phân phối lớn. Khi đầu ra được đảm bảo, doanh nghiệp sản xuất mới dám đầu tư dài hạn, ngân hàng mới yên tâm cấp vốn, và nền kinh tế mới phát triển bền vững.
Thứ tư, xóa bỏ các trạm BOT bất hợp lý để giảm chi phí vận chuyển
Chi phí logistics tại Việt Nam hiện đang ở mức cao so với nhiều quốc gia trong khu vực, làm giảm sức cạnh tranh của hàng hóa trong nước. Một trong những nguyên nhân là sự tồn tại của nhiều trạm BOT đường bộ, thu phí chồng chéo và thiếu hợp lý. Những chi phí này cuối cùng đều được tính vào giá thành sản phẩm, khiến doanh nghiệp sản xuất chịu thiệt.
Việc rà soát và xóa bỏ các trạm BOT không cần thiết, hoặc điều chỉnh mức phí hợp lý, sẽ giúp giảm chi phí vận chuyển, từ đó hạ giá thành sản phẩm và nâng cao năng lực cạnh tranh của hàng hóa Việt Nam, đặc biệt là trong xuất khẩu.
Thứ năm, giải quyết các ách tắc tại cảng biển, khâu thông quan và chi phí ngầm
Bên cạnh chi phí chính thức, doanh nghiệp sản xuất còn phải đối mặt với nhiều chi phí ngầm trong các khâu cảng biển, thông quan và vận chuyển. Thủ tục chồng chéo, thời gian chờ đợi kéo dài không chỉ làm tăng chi phí mà còn làm mất cơ hội kinh doanh.
Chính phủ cần đẩy mạnh cải cách hành chính, số hóa toàn bộ quy trình liên quan đến xuất nhập khẩu, đồng thời xử lý nghiêm các hành vi gây phiền hà cho doanh nghiệp. Khi các khâu này được thông suốt, sản xuất trong nước mới thực sự được “giải phóng” khỏi những nút thắt kéo dài nhiều năm.
Thứ sáu, minh bạch toàn bộ chuỗi liên quan đến sản phẩm và dịch vụ
Minh bạch là nền tảng của một nền kinh tế lành mạnh. Chính phủ cần đảm bảo minh bạch trong tất cả các khâu, từ cấp phép đầu tư, tiếp cận đất đai, vay vốn, sản xuất đến phân phối sản phẩm. Khi môi trường kinh doanh minh bạch, doanh nghiệp sản xuất sẽ giảm được chi phí không chính thức, tăng niềm tin và yên tâm đầu tư dài hạn.
Muốn phát triển bền vững, Việt Nam không thể tiếp tục dựa vào bất động sản và các hoạt động mang tính đầu cơ. Chính phủ cần buộc hệ thống ngân hàng và toàn bộ chính sách công chuyển trọng tâm sang hỗ trợ sản xuất trong nước một cách thực chất: giảm chi phí đầu vào, cải cách tín dụng, đảm bảo đầu ra, cắt giảm chi phí logistics và loại bỏ các rào cản vô hình. Khi sản xuất được đặt vào vị trí trung tâm, nền kinh tế Việt Nam mới có thể tự chủ, vững vàng và phát triển dài hạn trong một thế giới đầy biến động.
Phạm Ngọc Hoàng
Chiến lược gia, luật gia
